Kiedy koń jest stary?

Zazwyczaj konia zaczyna się uważać za seniora w wieku ok 16-18 lat. W wieku 20 lat koń jest już zdecydowanie starszy, ale to nie znaczy, że nie można na nim jeździć, ani nadal czerpać z niego przyjemności użytkowych. Wiele koni w wieku kilkunastu, a nawet ponad dwudziestu lat nadal prowadzi aktywny tryb życia.

W 2020 roku w Stanach Zjednoczonych została przeprowadzona ankieta wśród właścicieli koni w wieku od 15 lat i starszych. Celem było określenie trzech aspektów:

Ile lat ma koń, kiedy jego właściciel uzna go za starego?
Jakie są przyczyny i objawy starości?
Jakie działania podejmuje właściciel uznawszy konia za starego?

W badaniu przeanalizowano 2717 ankiet, a odpowiedzi wyglądały następująco:

Około połowa uczestników (47,4%) uznawała swoje konie za stare. Większość z nich po raz pierwszy uznała swojego konia za starego w wieku 20 lat (22,8%).

Ogólnie rzadziej zgłaszano inny wiek, dlatego odpowiedzi pogrupowano na przedziały wiekowe:

< 15 lat (1,0%),
15–19 lat (24,0%),
21–24 lata (22,4%),
26–30 lat (13,9%)
> 30 lat (1,9%)

Trzy główne powody, dla których właściciele uważali konie za stare:

zmniejszona zdolność do pracy (43,6%)
pierwsze oznaki chorób/zaburzeń związanych z wiekiem (43,5%)
siwienie sierści konia (29,3%)

90,6% respondentów dokonało zmian w zarządzaniu koniem, gdy uznało go za starego. Trzy najczęstsze zmiany to:

zmiana diety i/lub suplementów (65,9%),
zmniejszenie intensywności ćwiczeń (31,3%)
odstawienie od pracy (29,6%)

Podsumowując, wyniki badania wskazują, że właściciele koni często uznają je za stare w różnym wieku, a główne przyczyny obejmują zarówno zmniejszoną sprawność, jak i pierwsze oznaki chorób związanych z wiekiem.

Objawy starości u koni

Sam wiek nie powinien być kryterium przejścia koni na emeryturę i specjalnej opieki (dotyczy to żywienia). Jeśli koń ma 20 lat lub więcej i jest w dobrej kondycji nie należy zmieniać sposobu opieki oraz zaprzestawać aktywności fizycznej.

Najlepszym sposobem na określenie tego, czy koń jest już seniorem jest połączenie jego wieku i fizjologicznych oznak starzenia.

Oznaki starzenia koni:

zmiany zachowania podczas jedzenia (trudności w żuciu siana i pobieraniu paszy treściwej)
utrata apetytu
spadek kondycji i masy ciała
zmiany w muskulaturze (dotyczy to przede wszystkim górnej linii grzbietu, tzw. “top linie”)
spadek odporności (częste choroby, niegojące się rany)
spadek mobilności (sztywny chód, kulawizny)

Choroby powszechne u starszych koni

Problemy z zębami

Starsze konie mają problemy z zarówno z siekaczami, jak i zębami trzonowymi. Siekacze są odpowiedzialne za pobieranie paszy, skubanie, a trzonowce za żucie. Jeśli koń nie potrafi dobrze przeżuć siana, to raz nie dostarcza odpowiedniej ilości składników odżywczych, dwa może mieć problem z połykaniem, co często jest przyczyną zadławienia. Problemy z zębami są częstym powodem chudnięcia.

Starsze konie, zwłaszcza te, u których stwierdzono brak zębów trzonowych powinny mieć kontrolę dentystyczną co najmniej dwa razy w roku. Jeśli koniom brakuje przednich zębów (siekaczy) to nie należy opierać żywienia konia tylko i wyłącznie na pastwisku, ponieważ wypas będzie nieefektywny. Konie powinny być karmione paszami objętościowymi, które mogą stanowić częściowy zamiennik siana (trawokulki, pellety z trawy, hay cubes, wysłodki)

Dysfunkcja przysadki

W badaniach geriatrycznych koni ponad 70% w wieku powyżej 20 lat miało co najmniej subkliniczne objawy dysfunkcji przysadki. Środkowa część przysadki patologicznie się rozrasta, co powoduje nadprodukcję pro-hormonu POMC z którego powstaje ACTH. Nadprodukcja ACTH skutkuje nadprodukcją kortyzolu i przerostem kory nadnerczy. U koni z podejrzeniem PPID należy zrobić badanie na poziom ACTH, a także insuliny, w celu określenia czy koń również jest insulinooporny (zwiększone ryzyko ochwatu).

PPID w początkowej fazie nie musi dawać charakterystycznych objawów, ale w badaniu krwi konie z dysfunkcja przysadki miały niższy poziom witaminy C, co może być przyczyną zwiększonej podatności na infekcje wirusowe.

Objawy PPID:

utrata masy mięśniowej
nadmiernie owłosienie, problemy z wymianą sierści zimowej na letnią, kręcona sierść
spadek odporności – podatność na infekcje, trudno gojące się rany,stany zapalne dziąseł, alergie, większe zarobaczenie
insulinooporność (IR), która prowadzi do syndromu metabolicznego koni (EMS), którego objawami są otyłość, miejscowe odkładanie tłuszczu, ochwat

Problemy z nerkami i wątrobą

Przewlekła niewydolność nerek i wątroby może występować u koni starszych, Zmniejszona czynność nerek powoduje powstawanie kamieni nerkowych, kamieni pęcherza moczowego, utratę wagi. W przypadku problemów z nerkami dieta koni powinna mieć obniżoną zawartość wapnia (poniżej 0,65% w suchej masie) , białka (8-10 %) oraz fosforu (0,25%)

Niewydolność wątroby może również powodować utratę wagi, żółtaczki, problemy neurologiczne, zmiany w zachowaniu. Konie z niewydolnością wątroby wymagają zwiększonej ilości cukru, aby utrzymać odpowiedni poziom glukozy we krwi i nie tolerują wysokiej zawartości białka oraz tłuszczu w diecie. W ich przypadku dobrze sprawdzą się pasze treściwe w postaci ekstrudowanego ziarna (kukurydza) a także suplementacja witaminami z grupy B (drożdże) i witaminą C. Wątroba jest miejscem syntezy witamin z grupy B oraz kwasu askorbinowego.

Spadek mobilności

Jedną z najbardziej widocznych zmian w zachowaniu starszego konia jest utrata mobilności. Ograniczona mobilność jest objawem niespecyficznym i na ogół wiąże się ze schorzeniami ortopedycznymi wynikającymi z podeszłego wieku. Najczęstszą przyczyną ograniczonej mobilności u koni jest choroba zwyrodnieniowa stawów.

Oznaki ograniczonej mobilności obejmują:

trudności ze wstawaniem,
dyskomfort w obecności kowala
ograniczony zakres ruchu w stawach kończyn
odgłosy trzaskania, pękania lub zgrzytania podczas zginania stawu
kulawizny

Opieka nad starszym koniem

Opieka nad starszym koniem wymaga przede wszystkim regularnej profilaktyki zdrowotnej, która obejmuje:

regularne odrobaczanie
przestrzeganie kalendarza szczepień
kontrole dentystyczne min 2 x w roku
monitorowanie BCS (Body Condition Score – 9 stopniowa skala oceny kondycji konia na podstawie jego wyglądu)
badanie krwi min raz w roku

Oprócz powyższych wytycznych starszym koniom należy zapewnić odpowiednie warunki bytowe uwarunkowane ich kondycją, dotyczy to sposobu chowu i ilości ruchu:

Seniorzy są bardziej wrażliwi na zmienne warunki pogodowe i mogą częściej wymagać dostępu do schronienia.
Należy zadbać również o odpowiednie stado – niestety z wiekiem pozycja w stadzie zazwyczaj spada i starszy koń może mieć problemy z dostaniem się do zasobów (siana, wody, schronienia). Młodsze osobniki mają zdecydowanie większą potrzebę ruchu i zabawy, co może być nie tylko niekomfortowe dla seniora ale także spowodować kontuzje.
Przy ograniczonej mobilności konia należy zadbać o odpowiednie podłoże – dotyczy to zarówno stajni (warto aby posadzka w boksach była wykonana z mat, które nie tylko dobrze izolują ale także są znacznie bardziej bezpieczne przy wstawaniu), jak i padoków, na których dobrze byłoby aby źródła wody i siana były względnie blisko siebie.
Konie starsze, które są w dobrej kondycji mogą być użytkowane pod siodłem do lekkiej pracy. Regularny codzienny ruch jest niezbędny. Konie, które przeszły już na emeryturę powinny być wypuszczane na padok, a także można z nimi pracować z ziemi (niekoniecznie lonżować), zabierać na spacery w ręce.

Kolejnym niezwykle istotnym elementem jest prawidłowa dieta. Musi ona być dopasowana do stanu zdrowia konia! Inne wymagania żywieniowe ma koń, który chudnie z powodu problemów z zębami, a inny z powodu PPID, który ma dodatkowo insulinooporoność. Konie z chorymi nerkami i wątrobą również muszą mieć odpowiednio zbilansowaną dietę, która różni się od diety dla koni wrzodowych.

Niestety starość zazwyczaj niesie za sobą wiele problemów i ułożenie odpowiednio zbilansowanej diety może być trudne, dlatego wprowadzanie zmian w żywieniu powinno być poprzedzone badaniem krwi, oraz konsultacją weterynaryjną. Ładowanie kilogramów treściwego jedzenia często nie tylko nie przyniesie oczekiwanych rezultatów ale może poważnie zaszkodzić.