Rola mikroelementów w diecie koni

Co to są mikroelementy?

Mikroelementy, inaczej pierwiastki śladowe to pierwiastki występujące w bardzo małych ilościach, podawanych w miligramach. Do głównych mikroelementów w diecie konia zalicza się: żelazo, miedź, cynk, jod, selen, mangan, chrom, kobalt, molibden.

Rola mikroelementów w organizmie

Mikroelementy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a ich nadmiar lub niedobór prowadzi do zaburzeń fizjologicznych. Mikroelementy są niezbędne do celów budulcowych, enzymatycznych. Wchodzą w skład płynów ustrojowych, enzymów oraz wpływają na regulację czynności różnych narządów.

Optymalne zapotrzebowanie

Normy NRC odnoszą się do minimalnego dziennego zapotrzebowania, aby nie dopuścić do stanu niedoboru, natomiast aby zapewnić optymalną wydolność organizmu, powinniśmy zapewnić w diecie ilości większe niż minimalne.

Tak jak w przypadku makroelementów, oprócz ilości, równie istotny jest bilans pomiędzy pierwiastkami, od którego zależy  prawidłowe wchłanianie (niektóre pierwiastki konkurują między sobą o ten sam kanał wchłaniania, np. cynk i miedź).

Normy NRC z 2007 roku rekomendują następujący bilans miedź:cynk:mangan – 1:4:4. Zakres w normie może się wahać od 1:3:3 – 1:5:5; 

Przyjmuje się, że zdrowe konie otrzymują odpowiednie i zrównoważone ilości innych minerałów śladowych mogą tolerować stosunek żelaza do miedzi wynoszący nawet 10:1, chociaż w przypadku problemów świadczących o deficycie miedzi stosunek powinien wynosić 4:1. 

Miedź

Rola miedzi:

• Miedź to niezbędny składnik enzymu (oksydaza lizylowa) który jest potrzebny do syntezy kolagenu i elastyny – składników tkanki łącznej.
• Miedź jest składnikiem enzymu (oksydaza cytochromu c) który bierze udział w wytwarzaniu energii w mitochondriach.
• Jest składnikiem enzymu (tyrozynaza) odpowiedzialnego za produkcję melaniny. 
• Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
• Jest składnikiem ceruloplazminy (CP) –  przechwytuje  żelazo z jelita cienkiego i przetwarza je do postaci, która może wiązać się z transferyną (białkiem nośnikowym) dostarczającą żelazo do szpiku kostnego w celu produkcji hemoglobiny. To właśnie często niski poziom miedzi, a nie żelaza jest przyczyną anemii u koni.

Niedobory miedzi skutkują:

• rozwojowymi chorobami kości u źrebiąt
• nieprawidłowościami  w kościach, chrząstkach, ścięgnach, więzadłach i ścianach tętnic;
• “rdzewienie” ciemnej sierści
• anamią

Miedź, jak mangan są wydalane z organizmu z żółcią. Na wchłanianie miedzi ma również wpływ cynk. Normy NRC mówią o dziennym bytowym zapotrzebowaniu dla konia o wadze 500 kg w ilości 100 mg/dzień, ale aby zapobiec niedoborom sugeruje się podawanie miedzi w ilości 150%.

Cynk

Cynk jest jednym z ważniejszych mikroelementów dla prawidłowego funkcjonowania organizmu i najczęściej deficytowym pierwiastkiem w diecie konia. Bierze udział w ponad 200 procesach enzymatycznych. 

Rola cynku:

• odgrywa rolę w syntezie kwasów nukleinowych DNA i RNA
• wpływa na syntezę hormonów (m.in insuliny)
• jest potrzebny do “komunikacji międzykomórkowej” w układzie nerwowym
• pełni funkcję przeciwutleniającą 
• potrzebny jest do transportu CO2
• jest istotny dla układu odpornościowego, bierze udział w tworzeniu przeciwciał i zwalczaniu infekcji wirusowych
• wzmacnia włos, kopyta, sierść
• przyspiesza gojenie się ran

Objawy niedoboru cynku:

• słaby apetyt u źrebiąt
• problemy skórne
• łysienie
• słaba jakość kopyt 
• prążki na kopytach
• słaba płodność
• częste infekcje (w tym skórne)

Cynk jest wchłaniania ny zarówno w jelicie cienkim jak i grubym. Wysokie spożycie żelaza zmniejsza poziom cynku. Nadmiar cynku ogranicza wchłanianie miedzi

Uwaga na suplementację tylko cynkiem. Podawanie cynku w większych dawkach (pow 1000 mg) bez jednoczesnego zwiększenia miedzi powoduje niedobory miedzi i objawy takie jak obrzęk stawów, kulawizna, uszkodzenia chrząstki.

Dzienne minimalne zapotrzebowanie wg norm NRC dla konia 500 kg wynosi 500 mg/dzień.

Jod          

Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy T3 i T4. Wiąże się z białkami. Część jodu jest magazynowana w wątrobie, reszta magazynowana jest w tarczycy, nadmiar jest usuwany przez nerki. Zarówo wysokie jaki i niskie spożycie jodu pwoduje powstawanie wola oraz niedoczynność tarczycy. Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy również jest potrzebny selen.

Niedobór jodu u źrebnych klaczy wpływa na rozwój płodu, Obserwowane zmiany u nowo narodzonych źrebiąt obejmują osłabienie i różne problemy szkieletowe, takie jak przykurczone lub zerwane ścięgna, słabo rozwinięty kościec.

Toksyczność jodu u koni jest zwykle wynikiem karmienia wodorostami (algami) bogatymi w jod. Za max dawkę uznaje się 5 mg na 1 kg w diecie (czyli 50 mg dla konia pobierającego 10 kg paszy), co jest i tak znacznie większą dawką niż zalecane dzienne normy – 3,5 mg na dzień dla konia o wadze 500 kg.

Uwaga – podawanie siemienia lnianego, które zawiera cyjanowodór zwiększa zapotrzebowanie na jod.

Selen

Współdziała z witaminą E, jest silnym antyoksydantem, tzn. jest potrzebny do produkcji enzymu peroksydazy glutaminowej, który usuwa z organizmu nadtlenki (wolne rodniki). Wolne rodniki wpływają na procesy degeneracyjne komórek, starzenie się, stany zapalne, uszkodzenie komórek nerwowych, również włączając chorobę charakterystyczną dla starszych koni – PPID (zespół Cushinga).

Selen jest istotny również dla hormonów tarczycy. 

Niedobór selenu jest groźny dla źrebiąt – powoduje osłabienie, trudności w poruszaniu się, miopatie (zaburzenia pracy mięśni), dystrofie mięśni. 

Na utrudnione wchłanianie ma wpływ nadmiar żelaza, siarki oraz niedobór witaminy E. Toksyczna dawka dla konia 500 kg to 50 mg. Normy NRC zalecają dzienne spożycie dla konia 500 kg w ilości 1 mg/ dzień. 

Nadmiar selenu po przekroczeniu dawki toksycznej powoduje deformacje i oddzielnie się puszki kopytowej, wypadanie włosów z grzywy i ogona, kulawizny.

Niedobory selenu pojawiają się u koni pobierających pokarm z gleb o kwaśnym odczynie lub zanieczyszczonych.

Poziom selenu najlepiej oznaczyć w badaniu krwi (w odróżnieniu od innych mikroelementów taka metoda jest miarodajna)

Selen jest wchłaniany w jelicie cienkim, wydalany jest z moczem.

Żelazo 

Żelazo jest prawdopodobnie najbardziej nadmiernie suplementowanym minerałem w diecie koni. Tak naprawdę trudno jest znaleźć dietę ubogą w żelazo, nawet bez dodatkowych źródeł w postaci preparatów witaminowo-mineralnych jak i gotowych pasz treściwych.

Należy również wziąć pod uwagę, że konie nie mają możliwości aktywnego wydzielania żelaza. Jeśli już faktycznie podejrzewa się jego niedobór należy zbadać poziom żelaza w surowicy,  poziom ferrytyny, stężenie transferyny oraz ​​całkowitą zdolność wiązania żelaza (TIBC)

Nadmiar żelaza powoduje wtórny niedobór cynku i prawdopodobnie miedzi. Prowadzi do stanów zapalnych zapalnych i zwiększa ryzyko problemów ze ścięgnami i więzadłami. Wpływa również negatywnie na metabolizm glukozy.

Normy NRC z 2007 ustaliły górną bezpieczną dawkę żelaza w diecie konia o wadze 500 kg na poziomie 500 mg.

Mangan

• Jest potrzebny do tworzenia enzymów bariery antyoksydacyjnej w organizmie (dysmutaza ponadtlenkowa), wzmacniając system odpornościowy, poprawiając pracę serca, spowalniając procesy starzenia.
• Mangan odgrywa kluczową rolę w tworzeniu chrząstki i tkanki łącznej i kości. 
• Jest kofaktorem glukoneogenezy (wytwarzania glukozy przez wątrobę)
• Wpływa na uwalnianie insuliny przez trzustkę.
• Bierze udział w metabolizmie tłuszczów i białek.

Nie odnotowuje się niedoboru manganu u koni  (występują bardzo rzadko). 

Dzienne zapotrzebowanie dla konia 500 kg to 400 mg. 

Optymalne dzienne dawki mikroelementów dla konia o wadze 500 kg

Bilans Cu:Zn:Mn 1:4:4

Bilans Fe:Cu 4:1 (max 10:1)

• Cynk (Zn) – zdrowa skóra, wzrok, metabolizm, zwalczanie infekcji

• Żelazo (Fe) – wchodzi w skład hemoglobiny, mioglobiny, enzymów, przenosi tlen

• Miedź (Cu)  – tworzenie krwi, chrząstki, kolagen, melanina

• Mangan (Mn) – skóra, kości, uwalnianie insuliny

• Jod (I)- produkcja hormonów tarczycy, metabolizm

• Selen (Se) – ochrona komórek, odporność