Jak wybrać odpowiednią paszę dla konia?

Jaką paszę je twój koń? To chyba jedno z częściej zadawanych pytań w stajni i na “końskich” forach. Odpowiedzi i opinii tyle, ile właścicieli, a wybór pasz treściwych na rynku jest ogromny. Jak znaleźć odpowiednią paszę dla swojego konia dowiesz się w poniższym artykule.

Na rynku mamy ogrom gotowych mieszanek paszowych dla koni. Niestety wybór odpowiedniej paszy treściwej dla konia przy tak szerokim asortymencie nie jest łatwy, szczególnie, gdy nie mamy pojęcia o potrzebach żywieniowych koni. Jeśli tak jest, warto na początku zaznajomić się z podstawami żywienia koni, tj: 

• z budową i fizjologią układu pokarmowego
• ze składnikami pokarmowymi niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania 
• potrzebami energetycznymi i białkowymi
• potrzebami mineralnymi
• rodzajem i podziałem pasz

Gdy mamy podstawową wiedzę, wybór odpowiedniej gotowej mieszanki powinien stać się łatwiejszy i na pewno bardziej przemyślany, a nie podyktowany stajenną modą, sugestiami koleżanki, czy sugerowaniem się menu sąsiada z boksu obok.

Aby dokonać trafnego wyboru gotowej mieszanki uzupełniającej paszy treściwej powinniśmy umieć:

1. Ocenić kondycję konia.
2. Określić jego zapotrzebowanie bytowe na energię i białko.
3. Określić poziom pracy, jaką koń wykonuje.
4. Czytać skład zawarty na etykiecie i wiedzieć jakie wartości odżywcze wnoszą poszczególne komponenty, a jakich powinniśmy unikać.

Ocena kondycji konia

Aby wiedzieć, ile energii potrzebuje koń, musimy ocenić jego kondycję poprzez wagę, a także 9 punktową skalę kondycji koni, gdzie 1 – to krańcowe wychudzenie, 5 – stan umiarkowany (pożądany), 9 – ekstremalna otyłość. 

Stan kondycji mówi nam o tym, czy koń powinien przytyć, czy schudnąć i tym samym czy należy zmodyfikować dawkę pokarmową.

Zapotrzebowanie na energię bytową (na podstawie książki Szczepana Chrzanowskiego Żywienie koni)

• Potrzeby bytowe to ilość energii potrzebnej do procesów życiowych, ruchu (kładzenie, wstawanie, przemieszczanie się), utrzymanie stałej masy ciała, temperatury. 
• Zależy od masy ciała, przemiany materii, temperamentu, płci, wieku, temperatury otoczenia
• Jest częścią zapotrzebowania całkowitego

zapotrzebowanie całkowite = energia bytowa + energia do pracy

• Ilość energii bytowej dla konia o masie 500 kg:
  • minimalna (koń zamknięty w stajni) 63,6 MJ
  • średnia (dorosły koń o zrównoważonym temperamencie) 69,9 MJ
  • duża (młody koń, koń nerwowy) 76,1 MJ

• Zapotrzebowanie  na energię dla koni w intensywnym treningu zwiększa się o 10-20%
• Zdrowy koń przy bezwietrznej i suchej pogodzie toleruje temperaturę do – 15 stopni. Przy niższych temperaturach zapotrzebowanie na energię rośnie o 2,5% na 1 stopień, zwiększone straty ciepła występują zimą przy wietrznej, deszczowej pogodzie.
• Konie w chowie wolnowybiegowym mają zimą zwiększone zapotrzebowanie bytowe.

Zapotrzebowanie na białko (na podstawie książki Szczepana Chrzanowskiego Żywienie koni)

• Zapotrzebowanie na białko koni dorosłych bez pracy, w lekkiej i średniej jest niewielkie.
• Na 1 MJ energii potrzeba 7- 8 g białka ogólnego strawnego.
• Zwiększone zapotrzebowanie na białko mają  ogiery rozpłodowe, klacze źrebne, klacze karmiące, konie w okresie wzrostu.
• Zawartość białka przy skarmianiu sianem dobrej jakości i mieszankami zbożowymi  jest z reguły wyższa od zapotrzebowania.
• Konie korzystające z pastwisk i zielonek mają nadmiar białka.

Aby koń był w dobrej kondycji fizycznej musimy zapewnić mu optymalną ilość energii, którą uzyskuje przede wszystkim z paszy objętościowej, a także z paszy treściwej. Dawka paszy powinna zawierać odpowiednią ilość białka, witamin i minerałów.

W 1 kg siana znajduje się 6,5 – 8,6 MJ i 47-97 g białka strawnego. Minimalna dawka siana wynosi 1 kg na 100 kg masy ciała.

Dla konia skarmiania dobrej jakości sianem łąkowym o zawartości  8 MJ, zapotrzebowanie na energię bytową z paszy objętościowej wynosi 40 MJ. Zakładając, że koń potrzebuje dziennie 70 MJ, dodatkowe 30 MJ powinien otrzymać z paszy treściwej. 

Większość koni bez pracy lub w lekkiej pracy może bez problemu być na samej paszy objętościowej przy nieograniczonym dostępie (10-12 kg na dzień).  

To ile koń pracuje? (na podstawie książki Joanny Smulskiej Żywienie koni rekreacyjnych)

• Praca lekka – 1-3 godziny w tygodniu stęp, kłus; jazda rekreacyjna, spacery, zapotrzebowanie na energię dla konia o masie 500 kg do 79 MJ

• Praca średnia – jazda rekreacyjna 5 godz w tyg, głównie kłus, stęp, galop, małe skoki zapotrzebowanie na energię dla konia o masie 500 kg 79 – 95 MJ
• Praca ciężka – 4-5 godz w tygodniu, głównie kłus, galop, rajdy, skoki, WKKW zapotrzebowanie na energię dla konia o masie 500 kg powyżej 95 MJ

Rasa ma znaczenie

Konie różnią się metabolizmem i wykorzystywaniem paszy. Niektóre mają niewielkie potrzeby żywieniowe (rasy prymitywne – hucuły, koniki polskie, fiordy). Konie gorącokrwiste też się różnią, np: araby mają znacznie mniejsze potrzeby żywieniowe. Użytkowane w rajdach potrzebują pasz z wolnouwalnianą energią i mają dużą zdolność jej magazynowania. Folbluty użytkowane do wyścigów potrzebują znacznie większych dawek pokarmowych i mają szybką przemianę materii, ale zdolność magazynowania energii jest mała. Kuce są skłonne do otyłości i chorób metabolicznych. Przy ich karmieniu należy bacznie zwracać uwagę na dawki pokarmowe i zapobiegać otyłości. Również  konie rasy andaluzyjskiej, Quarter Horse są wrażliwe na ilość cukru.

Pasz na rynku jest co niemiara, poniżej przedstawimy charakterystykę najczęściej stosowanych gotowych mieszanek uzupełniających, tj. 

• dla koni niepracujących  (lub w lekkiej pracy), dobrze wykorzystujących paszę 
• dla koni rekreacyjnych o średnim poziomie energii (w średniej pracy)
• dla koni z chudych, z problemem utrzymania masy – tzw pasze kondycyjne
• dla koni wrzodowych, gdyż wrzody żołądka są już praktycznie “chorobą cywilizacyjną” współczesnych koni trzymanych w chowie stajennym

Pasze specjalistyczne dla koni z problemami zdrowotnymi, a także dla koni ciężko pracujących, sportowych powinny być dobrane indywidualnie do potrzeb konia i najlepiej rekomendowane przez dietetyka, żywieniowca łącznie z odpowiednią suplementacją.

Pasze niskoenergetyczne 

Jaki poziom energii?
poziom energii – 8,5 – 10 MJ, 

Dla kogo?
konie niepracujące, konie lekko pracujące, dobrze wykorzystujące paszę, konie w areszcie boksowym,

Materiały paszowe 
wytłoki owocowe (jabłkowe), łuski nasion oleistych (słonecznik, soja), sieczki z traw, lucerny, słomy owsianej, otręby (owsiane, jęczmienne, ryżowe), łuska owsiana, wysłodki, granulat z lucerny, mączka z lucerny

Czym się charakteryzują?

• wysoka zawartość włókna – ok  15-20 %
• niski/średni poziom białka – ok 9-10%
• niska zawartość skrobi najlepiej 10 – 15%
• niska/średnia zawartość tłuszczów – 3,5% – 6%, 
• mieszanki bazują na wysoko włóknistych komponentach – łuski, wytłoki, wysłodki, otręby, mają ograniczoną ilość ziarna zbóż

Przykładowe produkty
Pasze kompletne:  Nuba Cool, Vollwertpellets Light, Baileys Everyday High Fibre Cubes, Spillers High Fibre Cubes, Pavo Nature’s Best, Pavo Care 4 Life, Masters Structovit, Eggersmann ReVital Cubes, NuVena Light

Konie które mają niskie zapotrzebowanie na energię i dobrze wykorzystują paszę mogą dostawać zamiast pasz kompletnych, pasze typu balancer, których celem jest podanie skoncentrowanej ilości składników odżywczych (przede wszystkim uzupełnienie diety opartej na sianie o aminokwasy i witaminy), w minimalnej dawce – ok 500 g na dzień na konia o masie 500 kg.

Balancery: Spillers Daily Balancer, Baileys  Lo-cal balancer, Marstall Faser Light, Hippolyt Hest Mix Musli Light, Dodson and Horrell Be Calm Balancer, Nuba Slimmer (koncentrat)

Na co zwrócić uwagę?

1. Wielu producentów ma swojej ofercie pasze opisane jako dla koni niepracujących, a skład otwierają ziarna zbóż typu kukurydza i jęczmień, gdzie udział cukru i skrobi jest niejednokrotnie powyżej 20%. 
2. Również nie są paszami odchudzającymi pasze o podwyższonym poziomie tłuszczu, chociaż są wyskowłokniste – ten typ paszy nadaje się dla koni w pracy, gdzie jest potrzebna wolno uwalniana energia (np rajdy, ujeżdżenie) albo dla koni wrzodowych, gdzie energia pozyskiwana ze skrobi jest zastąpiona tłuszczem – te pasze zawierają nasiona, makuchy roślin oleistych, a także otręby ryżowe i dodatek olejów (zazwyczaj sojowy lub lniany). Niestety takie pasze źle przechowywane mogą ulec jełczeniu, poza tym lepiej dodać świeży olej, który jest przechowywany w chłodnym, ciemnym pomieszczeniu.
3. Niestety jest bardzo mało mieszanek bez dodatku melasy (na zielono produkty bez melasy w składzie).
4. Konie które potrzebują odchudzania nie powinny mieć ograniczonej dawki paszy objętościowej poniżej minimum. Powinny dostawać koncentraty, które mają podwyższony poziom witamin, minerałów i przede wszystkim zawierają niezbędna do utrzymania prawidłowej kondycji aminokwasy.

Pasze dla koni pracujących / rekreacyjnych

Jaki poziom energii?
średni poziom energii – 11-12 MJ

Dla kogo?
Konie w lekkiej pracy ale z większym zapotrzebowaniem na energię, konie w średniej pracy, konie które dobrze funkcjonują na paszy opartej na owsie i sianie aby zbilansować posiłek.

Materiały paszowe
mikronizowane ziarna zbóż, otręby pszenne, otręby jęczmienne, wysłodki, dodatek wytłoków owocowych, suszonych warzyw, sieczka z lucerny, mączka z lucerny, granulat z lucerny

Czym się charakteryzują?

• niska/średnia
  włókna – 10% lub mniej
• niska/średnia zawartość  białka – ok 9-10%
• podwyższona  zawartość skrobi i cukrów – ok 30-40%
• niska zawartość tłuszczów – 3,5% – 5%, 
• często zastępują dzienną dawkę owsa lub podawane jako uzupełnienie owsa w stosunku 1:1
• obniżona zawartość skrobi w stosunku do owsa
• pasze bazują głównie na ziarnach zbóż 

Przykładowe produkty

Pasze kompletne: Bailyes Working Horse & Pony Cubes, Baileys Horse & Pony Mix, Nuba Daily Musli, Nuba 7 Herbs, Hesta Mix Hippolyt, Krauter Musli Hippolyt, La Rosslet Musli Hippolyt, Mebio Basic, Pro Linen Day Complex Musli, Havens Green Vet, Marstall Naturell, Masters Primeur, Masters Profit, Pavo Cerevit, Złotowital Hest Musli, Musli Bogusławie, Eggersman Frucht Musli, 

Balancery: Mebio Active Balance, One Meal Pro Linen, Hoveler All in One, Saracen Essential Balancer

Mieszanki bilansujące do owsa: Eggersmann Kombi Pellets, Nuba Daily Musli Balancer, Nuba 7 Herbs Balancer, Marstall Haferfrei, Terabb E Hoveler, Plusss economy Magic Horse, Balance Pro Formula Magic Horse

Na co zwrócić uwagę?

1. Niestety większość mieszanek paszowych ma w swoim składzie melasę. Na zielono wyszczególnione są przykłady mieszanek bez melasy. 
2. Warto zwracać uwagę na skład – im prostszy, tym lepszy. 
3. Niektóre dodatki są zbędne – np. suszone owoce, warzywa (można podać świeże), zioła (są w bardzo minimalnych dawkach, lepiej zaproponować koniowi w barze ziołowym). 
4. Koniom, które nie potrzebują zadawania paszy w ilościach rekomendowanych przez producentów (pasze kompletne) podajemy balancery.

Pasze kondycyjne

Jaki poziom energii?
12-14 MJ

Dla kogo?
Dla koni chudych, dla koni wymagających regeneracji, dla koni budujących masę mięśniową, dla koni w fazie intensywnego wzrostu, koni ujeżdżeniowych, konie w treningu WKKW

Materiały paszowe
mikronizowana soja, śruta sojowa, ziarna roślin oleistych (słonecznik, siemię lniane) otręby ryżowe, otręby pszenne, płatki grochu, granulat z lucerny, drożdże piwne, mikronizowany jęczmień, mikronizowana pszenica,

Czym się charakteryzują?

• ilość włókna – ok 10% 
• ilość  białka – powyżej 13%
• ilość skrobi i cukrów – do 20%
• zawartość tłuszczów – 5,5% – 7% lub więcej
• pasze bazują głównie na śrucie z soi, otrębach ryżowych, strączkach;  zawierają także mikronizowane ziarna zbóż  

Przykładowe produkty

Pasze kompletne: Bailyes No.4 Top Line Conditioning Cubes, Pro-Linen Recover Form, Dodson & Horrell Build-Up Cubes, Dodson & Horrell Staypower Cubes, Saracen Show Improver Cubes, NuVena Amino Rich, Mebio Bild Up, Spillers Conditioning Cubes, Saracen Competition Fit

Koncentraty: Pro-Linen Athletic Horses, Nuba Equi ProMass Mix, Saracen Equi Jewel

Mieszanki bilansujące do owsa: Atleet Subli,  Hoveler Original Reformat 

Na co zwrócić uwagę?

Pasze gotowe kondycyjne mogą zawierać sporo tłuszczu, dlatego należy zadbać o odpowiednie warunki przechowywania i karmienie bezpośrednio po otwarciu worka. Są to pasze z wolno uwalnianą energią, które z powodzeniem sprawdzą się w żywieniu koni w treningu ujeżdżeniowym, potrzebujących stabilnych źródeł energii, niepowodujące nadpobudliwości, dlatego mogą być stosowane w żywieniu koni nerwowych, które nie są wrażliwe na podwyższony poziom białka.

Pasze dla koni wrzodowych

Jaki poziom energii?
11-12 MJ

Dla kogo?
Konie z problemami trawiennymi, konie łykawe, konie ze skłonnościami do kolek, konie z wrzodami 

Materiały paszowe
sieczka z lucerny, granulat/mączka z lucerny, siemię lniane, maluch lniany, soja, otręby ryżowe, owsiane, pszenne, wysłodki  drożdże, probiotyki, 

Czym się charakteryzują?

• wysoka ilość włókna – pow. 15%
• średni/wysoki poziom białka – ok 12%
• niski poziom  skrobi i cukrów – poniżej 15%
• podwyższona zawartość tłuszczów – powyżej 10%
• pasze bazują głównie na produktach z dużą zawartością włókna (lucerna, otręby, wysłodki) oraz siemieniu lnianym; mieszanki mają właściwości buforujące i neutralizują kwas solny; 

Przykładowe produkty

Pasze kompletne: Brandon XP, Nuba Digest Musli, Saracen Re-Leve, Equifirst Healthy Fibre Mix, TopSpec Ulsakind Cubes, Eggersman Vitalize Low Carb, Hoveler Original Pur.Struktur, Hoveler Original Pur.Itan, Husse Fiber Sensitive, Subli Omnia, Subli Dieet Mix, Cavalor Fibre Froce, Agrovital Control, Pavo Care4Life

Koncentraty: Eggersman Struktur Getreidefrei

Mieszanki bilansujące do owsa: Nuba Digest Musli

Na co zwrócić uwagę?

1. Pasze nie powinny zawierać melasy
2. Pasze powinny mieć do minimum ograniczony udział ziarna i zawierać bardzo niski poziom skrobi.
3. Pasze powinny zawierać sieczkę i granulat z lucerny.

Podsumowanie

1. Koń w lekkiej pracy o masie ok 500 kg potrzebuje energii całkowitej na poziomie ok 80 MJ. Oznacza to, że jego żywienie może opierać się tylko na paszy objętościowej zadawanej w ilości 2% jego masy (lub do woli) oczywiście przy zapewnieniu odpowiedniej ilości aminokwasów, witamin i minerałów. Jeśli siano podajemy w ilości ok 7 kg pozostałą energię uzupełniamy mieszanką o niskim poziomie energii (do 10 MJ), która niekoniecznie musi składać się komponentów zbożowych. Taki sposób karmienia jest najlepszą i najprostszą odpowiedzią na problem “wybuchowości koni”, nadmiernej reaktywności lub nadmiaru energii. 
2. Koń w regularnej pracy na średnim poziomie potrzebuje uzupełnienia dawki pokarmowej opartej na sianie o paszę treściwą o zawartości energii na poziomie 11-12 MJ, tak aby maksymalnie ograniczyć ilość treściwego posiłku na jedno podanie (nie więcej niż 2 kg dla konia o masie 500 – 600 kg). Pasze te z reguły są oparte na komponentach zbożowych (owies – jako pasza gospodarka).
3. Z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy powinniśmy wybierać pasze:
   • z wolno uwalnianą energią (rajdy, trening ujeżdżeniowy, WKKW), których komponenty oparte są na włóknie i ziarnie z roślin oleistych 
   • z  szybko uwalnianą energią (cross, skoki) – komponenty oparte na zbożach poddanych obróbce termicznej w celu poprawienia strawności w jelicie cienkim.
4. Wrzody żołądka mają głównie konie użytkowane sportowo – wiąże się to ze stresem, dużą podażą skrobi w energetycznych mieszankach, ograniczonym dostępem do pastwiska i pasz objętościowych, a także długim pobytem w ciągu dnia w boksie, częstym transportem i zmianą stajni. Aby im zapobiegać należy zmienić na ile to możliwe sposób chowu, zapewnić ciągły dostęp do siana (np. poprzez siatki z dodatkowym sianem w boksie), dodawać do posiłków sieczkę z lucerny, ograniczyć ilość zbóż w diecie, a energię z nich pochodzącą zastąpić olejami lub ziarnem z nasion oleistych (otręby ryżowe, siemię lniane – działa osłonowo na śluzówkę). Konie wrzodowe przed podjęciem leczenia mają z reguły mają problem z utrzymaniem masy ciała i tendencję do kolek.