Przyczyny wybuchowego zachowania u koni

Wybuchowe zachowania są związane z wyrzutami kortyzolu (hormonu stresu) do krwi. Utrzymujący się przewlekle podwyższony poziom kortyzolu często jest przyczyną wrzodów żołądka, kolek i obniżonej odpornością.

Do zachowań reaktywnych zaliczamy:

nerwowość i niepokój
brykanie (“tzw baranki”)
płoszenie się i ponoszenie
dębowanie

Wszystkie te zachowania mogą się zachodzić zarówno podczas pracy z ziemi jak i podczas jazdy. Z pewnością są one niebezpieczne, szczególnie dla osób początkujących i rekreacyjnych jeźdźców, którzy nie są w stanie samodzielnie poradzić sobie z opanowaniem konia.

Z reguły pierwszą rzeczą jaką robią niedoświadczeni właściciele jest szukanie cudownego remedium pod postacią suplementów na wyciszenie, a nie przeanalizowanie przyczyn wybuchowego zachowania.

Dlaczego mój koń jest “gorący”?

Przyczyn wybuchowych zachowań u koni może być wiele. Może być to kwestia temperamentu – konie pełnej krwi (angielskiej i arabskiej) są bardziej reaktywne niż inne, ale zazwyczaj przyczyny są bardziej złożone, tj:

niewłaściwa dieta
niewłaściwy sposób chowu
niewłaściwe treningi
problemy zdrowotne

Nadmiar kalorii

Dzienne zapotrzebowanie na energię zależy do masy konia, jego wieku, ilości pracy. Energia bytowa jest to energia potrzebna do utrzymania procesów życiowych zachodzących w organizmie. Zapotrzebowanie na kalorie wzrasta u koni pracujących, źrebnych klaczy, ogierów rozpłodowych, koni rosnących.

Pasza objętościowa (siano i pastwisko) to podstawowe źródło energii dla konia i często wystarczające, jednak sporo koni bez pracy lub w lekkiej pracy dostaje niepotrzebnie pasze treściwe, na które składają się ziarna zbóż.

Konie również mogą pobierać zbyt dużo energii na wiosnę i jesienią (jeśli mają dostęp do pastwiska), gdyż wtedy trawy zawierają więcej cukru. Wysokiej jakości siano dla koni bardzo dobrze wykorzystujących paszę może również dostarczać zbędnych kalorii.

Kiedy pobór energii przekracza zapotrzebowanie, nadwyżka kalorii zostanie odłożona w postaci tłuszczu lub wydatkowana pod postacią niepożądanych zachowań.

Za duża ilość cukru i skrobi

Podawanie pasz treściwych bazujących na ziarnie zbóż zwiększa prawdopodobieństwo zachowań reaktywnych, szczególnie kiedy koń nie jest w treningu i nie wymaga podawania paszy bazującej na komponentach, które szybko uwalniają energię (wyścigi, skoki przez przeszkody, cross).

Typowe pasze treściwe obejmują zboża takie jak: kukurydza, jęczmień, pszenica, owies – stanowią one podstawę gotowych pasz komercyjnych typu musli i granulaty, które dodatkowo bardzo często zawierają melasę, aby polepszyć walory smakowe.

Ziarna zbóż zawierają wysoki poziom cukru i skrobi, nazywanych węglowodanami niestrukturalnymi – NSC; mają wysoki indeks glikemiczny, co oznacza że podnoszą poziom glukozy we krwi – są szybko metabolizowane i prowadzą do szybkiego wzrostu insuliny.

NSC są trawione w żołądku i jelicie cienkim; jeśli podamy tego typu paszy za dużo, nadmiar NSC (niestrawiony w jelicie cienkim) przechodzi do jelita grubego, które jest przystosowane do rozkładu innego źródła energii – włókna. Tym sposobem prowadzimy do dysfunkcji pracy jelit i zaburzeń mikrobioty.

Za 70% problemów z zachowaniem u koni są odpowiedzialne jelita. To właśnie tam produkowane są neuroprzekaźniki odpowiedzialne za stan spokoju, relaksu m.in. serotonina.

Jeśli koń potrzebuje dodatkowych źródeł energii bez efektu “dopalacza” warto ziarno zbóż zamienić na tłuszcz i błonnik – są to źródła wolnouwalnianej energii, a takiej potrzebują konnie trenujące np. ujeżdżenie lub rajdy długodystansowe.

Tłuszcz i włókno są rozkładane powoli i nie powodują skoków glukozy we krwi.

Rodzaj trawy i siana

Podstawą żywienia konia jest włókno – pochodzi z zielonki (pastwiska) lub siana, bądź też może być zadawane, a raczej uzupełnianie, w formie sieczki, trawokulek, wysłodków – jednak należy zaznaczyć, że nie każdy rodzaj włókna (szczególnie w nadmiarze) jest dobry dla koni, ze względu na zawartość NSC. Ilość cukru w trawie jest uwarunkowana gatunkiem, a także porą roku i dnia, warunkami wzrostu.

Najwięcej cukru zawiera:

młoda trawa wczesną wiosną lub ta, która odrasta

trawa po przymrozkach (jesienią i wiosną)
po zimnych nocach
w czasie suszy – trawa zwiększa gromadzenie cukru, aby mieć materiał do szybkiego wzrostu, kiedy spadnie deszcz;
trawa zestresowana nadmiernym wypasem – powoduje, że proces fotosyntezy jest ograniczony (brakuje u rośliny liści), a trawa próbuje się ratować gromadząc jak najwięcej cukru, aby mieć energię do wzrostu, gdy tylko zmniejszy się wypas;
późnym popołudniem i pod wieczór (trawa w ciągu dnia pobiera światło, dwutlenek węgla i wodę potrzebne do procesu fotosyntezy, którego produktami są węglowodany – materiał budulcowy roślin i tlen. Cukry są produkowane w ciągu dnia i dlatego najwięcej jest ich pod wieczór, tak aby w nocy wykorzystać je do rośnięcia. Konie, które są wrażliwe na cukier – skłonne do ochwatu, z chorobami metabolicznymi, powinny być wypasne między 3 a 10 rano;

Trawy które są mrozoodporne produkują więcej cukru, dzięki czemu mają większe szanse, aby przetrwać zimę. Należą do nich takie gatunki jak tymotka, stokłosa, kostrzewa, kupkówka; Trawy ciepłolubne przystosowały się do gorącego i suchego klimatu. W klimacie umiarkowanie chłodnym, trawy te zaczynają rosnąć późną wiosną, kiedy temperatura podłoża i powietrza znacznie się podniesie. Do nich zaliczamy trawę bermudzką. Tego typu trawy mają mniej cukrów ale więcej skrobi.

Konie, które są wypasane na pastwiskach o dużej ilości NSC, lub dostają tego typu siano są bardziej narażone na problemy metaboliczne, ochwat i zachowania reaktywne.

Brak balansu między mikro i makroelementami oraz niedobory witamin

Wystarczy niezachowanie proporcji między tylko dwoma minerałami, aby zakłócić metabolizm, trawienie przyswajanie składników pokarmowych.

Jeśli niektóre witaminy i minerały nie są dostarczane w odpowiednich ilościach lub jeśli proporcje między składnikami odżywczymi nie są zachowane, mogą wystąpić niepożądane zachowania.

Przykładem może być brak zachowania bilansu między wapniem a magnezem. Stosunek powinien wynosić 2-3: 1 Wysoki poziom wapnia blokuje przyswajanie magnezu. Magnez jest aktywatorem wielu enzymów i bierze udział w procesach oddychania komórkowego i rozkurczu mięśni, jego antagonistą jest wapń. Objawami niedoboru może być właśnie podniecenie, wybuchowość, drgania mięśni, bóle mięśniowe, sztywność, słaba wytrzymałość

Witaminy z grupy B odgrywają rolę w kondycji psychicznej nie tylko u koni i wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego. Witaminy z tej grupy są wytwarzane przez bakterie w jelitach ale jeśli mikrobiota jest zaburzona, to wpływa to na proces syntezy witamin.

Zaburzenia w pracy jelit

Na prawidłową funkcję jelit ma wpływ mikrobiota – czyli wszystkie organizmy zasiedlające układ pokarmowy – bakterie, grzyby i wirusy. Ich różnorodność i złożoność umożliwia im odpowiednie współdziałanie. Ważne, aby ten ekosystem pozostawał w równowadze (wcześniej już pisaliśmy, że nadmiar skrobi, która powinna być trawiona w jelicie cienkim, trafiając do jelita grubego niszczy bakterie odpowiedzialne za proces fermentacji włókna).

Flora bakteryjna jest niezwykle istotna nie tylko w procesach trawienia, wchłaniania, metabolizmie, ale również w kształtowaniu odporności. Mikrobiota ułatwia przyswajanie minerałów (między innymi wapnia i magnezu), syntetyzuje witaminy (z grupy B i K) a także aminokwasy (elementy budulcowe białek) – m.in, tryptofan, który jest niezbędny do produkcji serotoniny (neuroprzekaźnika i hormonu odpowiedzialnego za stan relaksu, spokoju, tzw. hormonu szczęścia), zmniejsza nadpobudliwość i napięcie, ma wpływ na pracę układu nerwowego.

Ból

Reakcja stresowa może być wywołana czynnikami fizycznymi. Obejmują one urazy, choroby, intensywny trening niezgodny z biomechaniką, również przy użyciu różnych patentów lub z powodu niedopasowanego sprzętu, dyskomfort w jelitach. W odpowiedzi na te bodźce aktywowany jest współczulny układ nerwowy odpowiedzialny za uwalnianie hormonu stresu (kortyzolu i adrenaliny). Jeśli koń jest przewlekle zestresowany, poziom kortyzolu nie spada, co prowadzi do wielu problemów zdrowotnych – psychicznych i fizycznych, np: agresywne i niechętne zachowanie podczas pracy, problemy sercowo-naczyniowe, obniżona odporność, wrzody żołądka i problemy trawienne.

Sposób chowu

Konie to zwierzęta stadne, żyjące w skupisku w celu prokreacji i ochrony przed drapieżnikami. Są to niezwykle społeczne zwierzęta, które wymagają towarzystwa przedstawicieli swojego gatunku. Konie w warunkach naturalnych spędzają na wypasie większość doby.Kiedy nie jedzą, śpią, odpoczywają, bawią się lub wzajemnie pielęgnują.

Udomowione konie niestety często żyją w warunkach niezgodnych z ich gatunkiem – są trzymane na oddzielnych kwaterach, większość dnia spędzają w boksie, mają ograniczoną możliwość interakcji, są karmione paszami treściwymi bogatymi w skrobię dwa albo trzy razy na dobę, a dostęp do paszy objętościowej jest ograniczony.

Wszystkie te czynniki wpływają na jakość ich życia i doświadczają zwiększonego poziomu stresu, który odbija się na ich zdrowiu fizycznym oraz psychicznym.

Podsumowując:

Zachowania reaktywne u koni mogą być spowodowane wieloma czynnikami. Konie to niezwykle wrażliwe zwierzęta, które w naturalnych warunkach spędzają czas często zupełnie inaczej, niż te, którymi opiekuje się człowiek i są wykorzystywane w pracy – głowie w rekreacji lub sporcie. Stres i niepokój są objawem dyskomfortu, które może wywoływać:

ból z powodu urazów, kontuzji
niedopasowany sprzęt
stres i ciągła produkcja kortyzolu
środowisko i warunki chowu
problemy z pracą układu pokarmowego – wrzody żołądka, stany zapalne jelit
zła dieta – za duża podaż kalorii, za dużo cukru i skrobi, brak bilansu pomiędzy minerałami i witaminami (niedobory, nadmiary)
hamowanie naturalnych zachowań związanych z pobieraniem pokarmu (za mało paszy objętościowej).