Joanna Krzaczkowska
Dobry trening nie polega na konfrontacji tylko na komunikacji. Musi być zrozumiała i logiczna dla dwóch stron. Aby móc się porozumieć, trener musi wysyłać zrozumiałe dla konia komunikaty, a także je odbierać. Zachowanie i mowa ciała to jedyny sposób komunikacji konia.
Aby zrozumieć końską mowę, należy spędzać jak najwięcej czasu na obserwacji koni w naturalnym środowisku — w stadzie. Jednak mało kto ma możliwość spędzania setek godzin wśród koni. Często ograniczamy się do samej jazdy albo ewentualnie do pracy z ziemi i do wizyt w stajni parę razy w tygodniu. Brak obserwacji jest przyczyną braku wiedzy o tym, jak konie się zachowują i jakie reakcje są dla nich naturalne.
Obserwacja zachowania koni jest pierwszym krokiem do poznania końskiego języka. Pojedyncze sygnały, jakie wysyła koń, składają się na całość obrazu i są informacją zwrotną o tym, jak czuje się w danym momencie.
Jakie sygnały są ważne?
Oddech
Pierwszą rzeczą, na jaką powinniśmy zwrócić uwagę podczas obserwacji, jest oddech konia. Czy jest płytki, czy jest głęboki? Koń, który oddycha płytko i szybko może być spięty albo może odczuwać ból. Jeśli wstrzymuje oddech i jest niespokojny, może za chwilę „wybuchnąć”. Jeśli jego chrapy są szerokie, może być podekscytowany otoczeniem. Regularny i głęboki oddech z parsknięciami świadczy o stanie relaksu.
Tonus mięśni
To następny element, jaki należy wziąć pod uwagę podczas obserwacji. Jeśli koń jest rozluźniony, jego mięśnie nie są spięte. Najłatwiej zauważyć czy jest spięty, po tym, w jaki sposób nosi głowę i ogon, jak wygląda szyja, uszy, nozdrza i oczy.
Zrelaksowany koń ma lekko opuszczoną szyję, uszy są delikatnie rozłożone na boki, chrapy są miękkie, ciało jest rozluźnione. Zwykle pasie się lub odpoczywa z odstawioną tylną nogą.
Koń pobudzony, zdenerwowany nosi wysoko głowę i ogon, uszy skierowane są na źródło zaniepokojenia, szyja jest napięta, tak samo, jak mięśnie grzbietu. Postawa jest skrócona, przednie nogi są rozstawione, a tylne są podstawione pod kłodę. Chrapy i oczy są szeroko rozwarte, widać białka.
Zaniepokojony koń, który przypatruje się czemuś w oddali, nie skupia uwagi na tobie i może zareagować spłoszeniem lub ucieczką. Aby temu zapobiec, musisz odzyskać jego koncentrację.
Koń, który podczas jazdy zadziera głowę, ma zapadnięty grzbiet, nerwowo macha ogonem, bryka prawdopodobnie odczuwa ból.
Pysk
Koń, który spokojnie stoi i ma opuszczoną dolną wargę, śpi i jest zrelaksowany.
Przeżuwanie, szczególnie po wykonaniu jakiegoś zadania albo po wybuchu emocji jest oznaką, że koń uwalnia napięcie lub stres i wraca do stanu relaksu.
Reakcja Flehmana — jest to odruch, podczas którego koń odchyla górną wargę, odsłaniając przednie zęby, wdycha powietrze nosem i zatrzymuje na kilka sekund. Takie zachowanie ułatwia przenoszenie feromonów lub innych interesujących zapachów to narządu Jacobsona znajdującego się nad podniebieniem
Koń rozszerza chrapy, aby wciągnąć więcej powietrza podczas ćwiczeń, ale też, kiedy jest zaskoczony lub zdenerwowany.
Zmarszczki wokół oczu i pyska — jeśli się pojawią, mogą być oznaką bólu, zmartwienia, zestresowania. Ściśnięty pysk to bardzo delikatny znak, który łatwo przeoczyć. Jeśli jesteś w stanie go dostrzec, możesz podjąć odpowiednie kroki, aby obniżyć napięcie i dyskomfort, zanim koń wyśle bardziej dobitne sygnały.
Uszy
Koń, który jest na tobie skoncentrowany, ma uszy skierowane w twoją stronę. Jeśli są obrócone do tyłu, prawdopodobnie nasłuchuje dźwięków dobiegających zza zadu. Jeśli koń gwałtownie wyciąga szyję i kładzie uszy to znak, że jest zdenerwowany i ostrzega przed ugryzieniem. Jeśli uszy poruszają się do przodu i do tyłu oznacza to, że koń jest mocno pobudzony i czujny, być może jest przytłoczony bodźcami.
Nogi
Grzebanie przednią nogą może być oznaką zniecierpliwienia lub znudzenia. Takie zachowanie może pojawić się przed karmieniem albo kiedy koń jest zmuszony do stania, a chciałby odjeść. Tupanie — czyli podnoszenie i mocne opuszczanie kopyta oznacza irytację. Jej powody mogą być różne — irytująca mucha albo frustracja z powodu jakiejś czynności, którą wykonujesz. Jeśli koń się cofa, dębuje i macha przednimi kończynami przybiera postawę dominującą — jest to sygnał agresji i próby przejęcia kontroli. Takie zachowania, jak i obracanie się zadem są nieakceptowalne, niebezpieczne i świadczą o braku dobrych relacji.
Podniesiona zadnia noga może sygnalizować irytację i ostrzegać przed kopnięciem. Jeśli jednak koń przenosi cały ciężar na jedną zadnią nogę i biodro, przy czym jego mięśnie są zrelaksowane, a szyja opuszczona oznacza to, że odpoczywa.
Ogon
Podniesiony ogon jest oznaką podniecenia, zaniepokojenia, pobudzenia. Jeśli ogon jest wciśnięty w zad, oznacza to, że zwierzę jest zestresowane albo coś je boli. Mocne machanie ogonem, często w połączeniu z położonymi uszami oznacza irytację i złość. Jeśli koń nerwowo macha ogonem podczas jazdy, może być w dyskomforcie, być może przez niedopasowane siodło albo z powodów zdrowotnych.
Na całokształt samopoczucia konia składają się poszczególne sygnały — od tych najdrobniejszych, prawie niezauważalnych, do przyjmowania określonej postawy i zachowań. Wszystko, co robi koń, nawet kiedy uważamy, że nic nie robi, „coś” znaczy dla kolegów ze stada.
Bycie uważnym i obecnym (przeczytasz tutaj: Uważność w pracy z koniem) jest niezbędne do nauki „czytania” konia. Obserwacja i rozumienie mowy ciała jest punktem wyjścia do dobrej komunikacji.
Przebywając z koniem, obserwuj, jak zmienia się jego postawa, mimika, dynamika ruchu, jak wchodzi w interakcję z tobą, a jak z innymi osobami. Zwróć uwagę na to, jak wita cię, gdy idziesz po niego na padok albo wchodzisz do jego boksu, obserwuj, jak zachowuje się, kiedy prowadzisz go w ręce na spacerze, na pastwisko albo na maneż.
Im dłużej będziesz obserwować konie, tym łatwiej będziesz odczytywać subtelne sygnały świadczące o tym, że twój koń jest przestraszony, zirytowany albo że coś go boli. Pomoże to zapewnić bezpieczeństwo i komfort podczas wspólnej pracy.
Kiedy zaczniesz rozumieć, co twój koń ma ci do powiedzenia, zauważysz, że czasem ma własne pomysły na waszą współpracę, albo w ogóle nie jest nią zainteresowany (z różnych względów). To od nas zależy, czy podczas tej konwersacji zgadzamy się końskie „nie”, czy też zawsze wszystko musi układać się zgodnie z naszymi oczekiwaniami i założeniami.
Pamiętaj, że mowa ciała konia i jego zachowanie to jedyny sposób, w jaki może się z tobą komunikować.
